Ἡ μνήμη αὐτοῦ ἀναγινώσκεται τὴν 1(14) Ἀπριλίου
Βιογραφία
Ἔζησεν τὸν Β΄ αἰῶνα στὴν Μικρὰ Ἀσία. Οἱ μνεῖες περὶ τοῦ Ἁγίου Μελίτωνος στὴν «Ἐκκλησιαστικὴν Ἱστορίαν» τοῦ Εὐσεβίου Καισαρείας καὶ στὰ ἔργα ἄλλων παλαιῶν χριστιανικῶν συγγραφέων δείχνουν ὅτι τὰ συγγράμματα τοῦ Ἁγίου Μελίτωνος κατὰ τοὺς Γ΄-Δ΄ αἰῶνες θεωροῦνταν παραδειγματικὰ ὡς πρὸς τὴν ἀποκάλυψη τῆς ὀρθόδοξης χριστολογίας, καὶ χρησιμοποιοῦνταν εὐρέως γιὰ τὴν ἀπὸ τῶν αἱρέσεων προστασία τῆς ὀρθόδοξης διδασκαλίας.
Ἀπὸ τὸ στῦλο τοῦ Ἁγίου Μελίτωνος ἐξῆλθαν πολλὰ συγγράμματα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα σώζονται σήμερα μόνον μερικὰ ἀποσπάσματα. Ἡ ἐξαίρεση ἀποτελεῖ τὸ σύγγραμμα «Περὶ τοῦ Πάσχα» (ἑλληνιστί: τὰ περὶ τοῦ Πάσχα δύο), τοῦ ὁποίου τὸ πλήρες ἑλληνικὸ κείμενο ἀνεκαλύφθη τὸ 1940 ἀπὸ τὸν Κ. Μπόνερ. Εἶναι ἕνα ἐξαίρετο μνημεῖο χριστιανικῆς λειτουργικῆς ποιήσεως. Δὲν ὑπάρχει ἄλλο ἔργο μεταξὺ τῶν σωζομένων γραπτῶν τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς τῆς ἐποχῆς ποὺ νὰ τὸ ἰσοφαρίζει ὡς πρὸς τὸν πλοῦτο τῶν εἰκόνων, τὴν λιτότητα καὶ τὴν ποιητικὴν ἔκφραση. Εἰκονίζεται ὅτι ἀναγινωσκόταν στὴν ἐκκλησία κατὰ τὸ Πάσχα, ἀμέσως μετὰ τὶς παλαιοδιαθηκικὰς ἀναγνώσεις ἀπὸ τὸ βιβλίο τῆς Ἔξοδου (αὐτὸ ὑποδηλοῦν οἱ πρῶτοι λόγοι τοῦ συγγράμματος: «Ἡ Γραφὴ περὶ τῆς ἐξόδου τῶν Ἑβραίων ἀνεγνώσθη, καὶ τὰ λόγια τοῦ μυστηρίου ἐξηγήθησαν»). Μερικοὶ μελετητὲς ὑποθέτουν ὅτι ἀνεγινώσκετο ὄχι τὸ Μέγα Σάββατο, ἀλλὰ τὴν Μεγάλη Παρασκευή, ἐπειδὴ ἡ Μεγάλη Παρασκευή — ἡμέρα ἀφιερωμένη στὴν ἀνάμνηση τῶν παθῶν καὶ τοῦ σταυρικοῦ θανάτου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ — ἀπὸ παλαιῶν χρόνων ὠνομάζοντο ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς «Πάσχα σταυρώσεως», ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ «Πάσχα ἀναστάσεως», ποὺ ἑορτάζεται τὴν «ἡμέραν τοῦ Ἡλίου». Ἡ εἰκὼνα τοῦ Χριστοῦ τοῦ παθητοῦ καὶ σταυρωμένου δὲν ἀποχωριζόταν ἀπὸ τὴν συνείδηση τῶν πρώτων χριστιανῶν ἀπὸ τὴν εἰκόνα τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ, καὶ ἡ Μεγάλη Παρασκευὴ ἦταν ἡ ἀρχὴ τῆς πασχαλινῆς ἑορτῆς. Ἡ σύγκριση αὐτοῦ τοῦ συγγράμματος τοῦ Ἁγίου Μελίτωνος μὲ τὰ λειτουργικὰ κείμενα τῆς Ἁγίας Ἑβδομάδος δείχνει ὅτι οἱ ὁμιλίες του ἴσως ἦταν μία ἀπὸ τὶς πηγές γιὰ τοὺς ἀντῳδούς τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ποὺ συνέθεσαν ὕστερα.