Ἡ μνήμη αὐτοῦ τιμάται τὴν 13η (26η) Ὀκτωβρίου
Βιογραφία
Ὁ Θεόφιλος ὁ Ἀντιοχείας ἐγεννήθη ἐν Συρίᾳ. Κατὰ τὴν «Ἐκκλησιαστικὴν Ἱστορίαν» τοῦ Εὐσεβίου, ὁ Θεόφιλος ἦτον ὁ ἕκτος ἐπίσκοπος Ἀντιοχείας μετὰ τοὺς Ἀποστόλους.
Κατὰγεται ἐξ εἰδωλολατρικῆς οἰκογενείας. Ἦν εὐπαίδευτος, μελετῶν τὴν ἑλληνικὴν γραμματείαν, πράγμα φανερὸν ἀπὸ τὸ μόνον σωζόμενον ἔργον του («Ἐπιστολὴ πρὸς Αὐτόλυκον»), ὅπου παραθέτει στίχους ποιητῶν, ἱστορικῶν καὶ ἑλλήνων φιλοσόφων. Πρὸ τοῦ νὰ προσέλθῃ εἰς τὸν Χριστιανισμόν, μελέτησε τὰς βίβλους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (κυρίως τὰς προφητικὰς), καὶ οὕτως πεισθεὶς ὑπὲρ τῆς ἀναμφισβητήτου ὑπεροχῆς τοῦ Χριστιανισμοῦ. Παρόμοια ὁδὸν ἀκολούθησαν καὶ οἱ συγχρόνοι του: Ἰουστῖνος ὁ Φιλόσοφος, Ἀθηναγόρας ὁ Ἀθηναῖος καὶ Τατιανός. Ὡς εἰδωλολάτρης, ὁ Θεόφιλος ἦτον σφοδρὸς ἀντικρις τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀλλὰ μετὰ τὴν προσέλευσίν του, ἐγένετο θερμὸς ὑπερμαχὴς καὶ ὁμολογητής.
Ἀνέλαβε τὸν θρόνον τῆς Ἀντιοχείας τὸ 168 μ.Χ. Δὲν γνωρίζομεν ἀκριβῶς πόσον καιρὸν διετέλεσεν ἐπίσκοπος. Ἡ κοίμησή του συνέβη κατὰ τὴν βασιλείαν τοῦ Ρωμαίου Αὐτοκράτορος Κόμοδου, στὰ ὀγδοηκοντα ἔτη τοῦ δευτέρου αἰῶνος.
Δυστυχῶς, ὅλα τὰ πολυάριθμα συγγράμματά του ἐχάθησαν. Γνωρίζομεν μόνον ὅτι περιελάμβανον ἔργα κατὰ αἱρετικῶν (ὁ γνωστικισμός, ἡ διδασκαλία τοῦ Μαρκίωνος), κατὰ εἰδωλολατρῶν, ἀπολογητικὰ καὶ πολεμικὰ κείμενα.
Ὁ Θεόφιλος ἦτον ὁ πρῶτος ποὺ χρησιμοποίησε τὸν ὅρο «Τριάς» στὰ συγγράμματά του:«Οἱ τρεῖς ἡμέραι [τῆς δημιουργίας], λέγει ὁ ἀπολογητής, αἵτινες προϋπῆρχον [τῶν φωστήρων], εἶναι τύποι τῆς Τριάδος (τύποι τῆς Τριάδος): Θεοῦ, τοῦ Λόγου αὐτοῦ καὶ τῆς Σοφίας αὐτοῦ».