Ἡμέρα μνήμης: 17 (30) Νοεμβρίου
Βιογραφία
Στὸ δρόμο πρὸς τὴν ἱερωσύνη
Ὁ Γρηγόριος ὁ Νεοκαισαρείας (ὁ Θαυματουργός) κατάγόταν ἀπὸ μιὰ γνωστὴ καὶ εὐκατάστατη οἰκογένεια· ἦταν ἀπόγονος ἑλλήνων ἀποίκων.
Ἡ ακριβής ἡμερομηνία γέννησής του εἶναι ἄγνωστη. Πιστεύεται ὅτι γεννήθηκε περὶ τὸ 213 μ.Χ., στὴ Νεοκαισαρεία τοῦ Πόντου. Κατὰ τὴν παράδοσιν, αρχικὰ ὀνομαζόταν Θεόδωρος, ἐνῶ τὸ ὄνομα Γρηγόριος πιθανὸν τοῦ δόθηκε κατὰ τὸ βάπτισμά του.
Ὁ πατέρας τοῦ Θεοδώρου, μακριὰ ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη κοσμοθεωρία, ἀναθρέφονταν τὸν υἱό του ὡς εἰδωλολάτρης. Ὄντας ἄνθρωπος πλούσιος, ἐφρόντισε νὰ τοῦ παρέχει μιὰ καλὴ κοσμικὴ παιδεία. Ἐν τῷ μεταξύ, στὰ 14 του χρόνια, ὁ Θεόδωρος ἔχασε τὸν πατέρα του, καὶ πολλὰ ἀπὸ τὰ σχέδια γιὰ τὴν μελλοντική του σταδιοδρομία ἐξαρτήθηκαν ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς του καὶ ἀπ’ τὸν ἴδιο, ἀλλὰ κυρίως ἀπὸ τὸν Σοφὸ Θεό.
Γιὰ κάποιο διάστημα ὁ Θεόδωρος σπούδασε σὲ γραμματικὸ σχολεῖο, ἔπειτα σὲ ῥητορικὴ σχολή, κὰι ἔπειτα ἀφοῦδιον τὴν νομική· προετοιμαζόμενος γιὰ τὸ ἐπάγγελμα τοῦ δικηγόρου, μελέτησε νόμους καὶ δίκαιο, καὶ φυσικά, τὴν τότε γλῶσσα τῶν νόμων — τὰ λατινικά. Επιθυμώντας νὰ κατανοήσει τὰ θεμέλια τοῦ ρωμαϊκοῦ δικαίου, σκόπευε νὰ ταξιδέψει στὴν Ρώμη. Ἀλλὰ κατὰ τὸν Θεῖο Πρόνοια, ἡ ζωή του κύλησε διαφορετικὰ ἀπ’ ὅ,τι εἶχε σχεδιάσει αὐτὸς καὶ ὁ εἰδωλολάτρης πατέρας του.
Συνοδεύοντας τὴν ἀδελφή του στὴν Καισάρεια, ὅπου ὁ σύζυγός της εἶχε λάβει ἀπὸ τὶς ἀρχὲς θέση συμβούλου στὸν ἔπαρχο τῆς Παλαιστίνης, ὁ Θεόδωρος, ποὺ ἔφτασε ἐκεῖ μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του, Ἀθηνόδωρο, εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ συνεχίσει τὶς σπουδὲς στὸ Βηρυτό, ὅπου τότε βρισκόταν ἕνα γνωστὸ νομικὸ σχολεῖο.
Ἀλλὰ ἐδῶ συνέβη κάτι ποὺ κανένας ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς του δὲν εἶχε φανταστεῖ. Ἐκείνη τὴν ἐποχή, στὴν Καισάρεια τῆς Παλαιστίνης λειτουργοῦσε μιὰ θεολογικὴ σχολή, ποὺ ἱδρύθηκε μὲ τὶς προσπάθειες τοῦ διαβόητου χριστιανικοῦ διδασκάλου Ὠριγένους. Ἀφοῦ προσαρμόστηκε μετὰ τὴν ἄφιξή του, ὁ Θεόδωρος μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του, εἴτε σκοποστά, εἴτε ἀπὸ περιέργεια, ἠθέλησαν νὰ ἀκούσουν τοὺς λόγους τοῦ Ὠριγένους.
Σύντομα πραγματοποιήθηκε ἡ συνάντησή τους (ὑπάρχει ἡ ἄποψη ὅτι ὁ ἐπίσκοπος Φιρμιλιανὸς βοήθησε σ’ αὐτό). Ἡ συνάντηση μετετράπη σὲ προσωπικὴ γνωριμία, ποὺ ἐπῆρε ἀποφασιστικὴ ἐπίδραση στὴν ζωὴ τοῦ Θεοδώρου. Ὁ Θεόδωρος, ἀκούγοντας τοὺς παθιασμένους καὶ εὐφράδεις λόγους τοῦ Ὠριγένους, ἐμπνεύστηκε συμπάθεια καὶ σεβασμὸ γι’ αὐτόν, ἐνῶ ὁ Ὠριγένης, ἀπ’ τὴν ἄλλη, τοῦ πρότεινε νὰ τὸν πάρει μαθητή του. Ὁ ἀδελφός του, Ἀθηνόδωρος, ἀκολούθησε τὸ παράδειγμά του.
Στὴν ἀρχή, ὁ Ὠριγένης δίδασκε τὸν Θεόδωρο νὰ ἀνακαλύπτει καὶ νὰ συλλέγει τοὺς σπόρους τῆς ἀληθείας ποὺ περιέχονται στὰ φιλοσοφικὰ συστήματα, καὶ γενικὰ τὸν μύησε στὴν φιλοσοφία. Στὴ συνέχεια, τοῦ ἀποκάλυψε σταδιακὰ τὸ νόημα τῶν Ἱερῶν Γραφῶν, τὸν ἐδίδαξε νὰ ἐμπιστεύεται τὴν Υπερφυσικὴ Ἀποκάλυψη καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία.
Μετὰ τὴν ολοκλήρωση τῶν σπουδῶν του παρὰ τῷ Ὠριγένη, ποὺ κράτησαν, ὡς πιστεύεται, τοὐλάχιστον πέντε χρόνια, ὁ Θεόδωρος δέχτηκε μὲ χαρὰ τὸ βάπτισμα, τίμησε δημοσίως τὸν διδάσκαλό του μὲ καλὸ λόγο καὶ γύρισε μὲ τὸν ἀδελφό του στὴν πατρίδα του.
Σύντομα (ὁ Θεόδωρος) Γρηγόριος ἔλαβε ἀπὸ τὸν Ὠριγένη ἕνα γράμμα, στὸ ὁποῖο τὸν παρότρυνε νὰ ἀφιερώσει τὶς ικανότητες, τὶς δυνάμεις καὶ τὶς γνώσεις του γιὰ τὴν σωτηρία τῆς ἰδίας ψυχῆς καὶ τὸ ὠφέλημα τῆς Ἐκκλησίας.
Ποιμαντικὴ Λειτουργία
Ἀφοῦ βρῆκε στὸν Χριστιανισμὸ ἀξιόπιστα ἠθικὰ ὁδηγά, ὁ Γρηγόριος, ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα πολλῶν μεγάλων ἀσκητῶν, ἀποφάσισε νὰ ἀπομονωθεῖ ἀπὸ τὴν φλυαρία τοῦ κόσμου καὶ νὰ ἀφιερώσει τὴν ζωή του στὴν ὑπηρεσία Ἐκείνου ποὺ εἶναι ἡ Ἀληθινὴ Ζωή.
Περὶ τὸ 245 μ.Χ., ὁ ἐπίσκοπος Ἀμασείας Φήδιος τὸν χειροτόνησε ἐπίσκοπο Νεοκαισαρείας. Στὴν ἀρχή, ὁ Γρηγόριος, μὲ ταπεινὴ συνείδηση τῆς ἀναξιότητάς του, ἀρνήθηκε κατηγορηματικὰ νὰ δεχτεῖ τόσο ὑψηλὸ ἀξίωμα.
Σὲ ἔνδειξη ἀντιρρήσεως καὶ ἀπροθυμίας νὰ καταλάβει τὴν ἐπισκοπικὴ θρόνο, ὁ Γρηγόριος ἀπέσυρε, ἀλλὰ ὁ Φήδιος, παρὰ τὴν ἀντίθεσή του, ἐβεβαιώθηκε γιὰ τὴν θεία συγκατάθεση. Διακρίνοντας σωστὰ ὅτι ὁ Κύριος βλέπει ὁμοίως αὐτὸν καὶ τὸν Γρηγόριο, ὁ Φήδιος, προσευχηθεὶς, ἐπέβαλε λόγο ἀντὶ χειρὸς ἐπὶ τοῦ Γρηγορίου καὶ τοῦ ἀνέθεσε τὴν διακυβέρνηση τῆς πόλης.
Μαθὼν γιὰ τὸ συμβάν, καὶ πιθανῶς αἰσθανόμενος θεία φωτισμό, ὁ Γρηγόριος ἐξεπλάγη. Δὲν μποροῦσε νὰ ἀντισταθεῖ σὲ τόσο ἔκτακτη προαγωγή, γιατὶ ἕνα πράγμα εἶναι νὰ ἀντιτίθεσαι στὸν ἐπίσκοπο Ἀμασείας, καὶ ἄλλο νὰ ἀντισταθεῖς στὸν Κύριο τοῦ ἐπισκόπου. Ἀφοῦ ὁ Γρηγόριος ἔδωσε τὴν συγκατάθεσή του, χειροτονήθηκε ἀρχιερέας σύμφωνα μὲ τὸν κανόνα.
Ἐκπληρώνοντας τὸ λειτούργημά του, ὁ ἐπίσκοπος Γρηγόριος ἀπολάμβανε βαθύτατο σεβασμὸ καὶ ἀξιοπιστία ἀπὸ τὸ ποίμνιό του. Ἡ δύναμη τοῦ λόγου του καὶ τὸ προσωπικό του παράδειγμα εἶχαν τεράστια ἐπίδραση ὄχι μόνο στους πιστούς, ἀλλὰ καὶ στοὺς εἰδωλολάτρες. Αὐτὸ μαρτυρεῖ ἐκφραστικὰ ἕνα γεγονὸς ποὺ κατέγραψε ἡ παράδοση: τὴ στιγμὴ ποὺ ἄρχισε τὴν ἐπισκοπικὴ του διακονία, στὴν πόλη ὑπῆρχαν μόνο μερικοὶ πιστοί, ἐνῶ πρὶν τελειώσει, ὅταν ἔψαχνε ἂν ὑπῆρχε κανένας ἄλλος ποὺ χρειαζόταν ἐπιστροφὴ στὸν Λυτρωτή, βρέθηκαν μόνο μερικοὶ πεπλανημένοι.
Ἡ δόξα τοῦ Γρηγορίου ξεπέρασε τὰ ὅρια τῆς περιοχής του. Οἱ ἅγιοι πατέρες ποὺ ἔζησαν μετ’ αὐτόν, τὸν ὠνόμασαν δικαίως «Μέγαν» καὶ «Διάσημο». Ὡς προκύπτει ἀπὸ τὴν προσθήκη ποὺ καθιερώθηκε στὸν 5ο αἰώνα στὸ ὄνομά του, «ὁ Θαυματουργός», γιὰ τὴν ἁγιότητά του ἐχαρίσθη ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τὸ χάρισμα τῶν θαυμάτων.
Κατὰ τοὺς διωγμοὺς τῶν Χριστιανῶν ὑπὸ τοῦ Δεκίου, ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ἐμφανίζοντας σύνεση καὶ προσοχή, κρυβόταν ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες μαζὶ μὲ τὸ ποίμνιό του στὰ γύρω βουνά. Καὶ ὁ Θεὸς τὸν φύλαξε. Μετὰ τὸ τέλος τῶν διωγμῶν, ὁ ἅγιος διοργάνωσε ἐορτὲς πρὸς τιμὴν τῶν μαρτύρων τοῦ Χριστοῦ.
Τὸ 264 μ.Χ., ὁ ἐπίσκοπος Γρηγόριος συμμετεῖχε στὴν Τοπικὴ Σύνοδο τῆς Ἀντιοχείας, ποὺ συγκλήθηκε κατὰ τοῦ αἱρετικοῦ Παύλου τοῦ Σαμοσατέως, ποὺ δίδασκε ψευδῶς γιὰ τὴν Ἁγία Τριάδα καὶ ἀρνιόταν τὴν θεία ἀξία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ἡ ακριβὴς ἡμερομηνία θανάτου τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ εἶναι ἄγνωστη. Πιστεύεται ὅτι κοιμήθηκε στὸν Κύριο μεταξὺ 270 καὶ 275 μ.Χ.
Δημιουργικὴ Κληρονομιά
Παρὰ τὴν πλούσια κηρυκτικὴ δραστηριότητα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, ὁ ἀριθμὸς τῶν γραπτῶν διδαγμάτων του ποὺ μᾶς ἔχουν φθάσει (καὶ ποὺ ἡ γνησιότητά τους δὲν ἀμφισβητεῖται) δὲν εἶναι μεγάλος.
Ἀνάμεσά τους ἰδιαίτερη θέση καταλαμβάνει τὸ «Σύμβολον τῆς Πίστεως» ποὺ φέρει τὸ ὄνομά του («Σύμβολον τῆς Πίστεως τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ», βλ. «Ἔκθεσις τῆς Πίστεως»).
Κατὰ τὴν παράδοση, τὸ κείμενο αὐτῆς τῆς σύντομης ἔκθεσης τῶν δογμάτων τῆς πίστεως ὁ Γρηγόριος τὸ ἔλαβε πρὶν ἀναληφθεῖ στὴν ἐπισκοπικὴ θρόνο τῆς Νεοκαισαρείας. Μιὰ μέρα, ἐνῶ προσευχόταν καὶ μελετοῦσε τὸν Θεὸ σ’ ἕνα ἐρημικὸ μέρος, τὸν πλησίασαν δυὸ παράξενοι ἄνθρωποι: ἕνας εὐπρεπὴς γέροντας καὶ μιὰ φωτεινὴ Γυναίκα. Σύμφωνα μὲ τὰ λόγια τῆς Γυναίκας, ὁ σύντροφός της παρέδωσε στὸν Γρηγόριο τὸ Σύμβολο, τὸ ὁποῖο ὕστερα ἐφάρμοσε στὴν κοινότητα τῆς Νεοκαισαρείας. Ὑπὸ τὴν Γυναίκα ποὺ ἐφανερώθηκε, ἐκλαμβάνεται ἡ Θεοτόκος, ἐνῶ ὑπὸ τὸν γέροντα, ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος.
Αὐτὸ τὸ Σύμβολο ἀπὸ παλαιὰ ἐτιμᾶτο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ὡς μία ἀπὸ τὶς καλύτερες ἐκθέσεις τῶν δογμάτων τῆς πίστεως.
Ἀνάμεσα στὰ ἄλλα ἔργα του ξεχωρίζουν:
«Εὐχαριστήριος Λόγος πρὸς Ὠριγένην»
«Πρὸς Τατιανὸν σύντομος λόγος περὶ ψυχῆς»
«Πρὸς Φιλάγριον περὶ ὁμοουσίου»
«Πρὸς Θεόπομπον περὶ δυνάμεως καὶ ἀδυναμίας παθεῖν τὸν Θεόν»
«Κανονικοὶ Κανόνες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μετ’ ἑρμηνειῶν»
«Κανονικὴ Ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας (262 μ.Χ.)»
«Ἀκριβὴς ἔκθεσις τῆς πίστεως»
«Μετάφραση τοῦ Ἐκκλησιαστή»
Τὰ «Κανόνες τῶν Ἁγίων Πατέρων» καὶ ἡ «Κανονικὴ Ἐπιστολή» του διατηροῦν ιδιαίτερη σημασία γιὰ τὸν κανονικὸ δίκαιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀποτελώντας ὁδηγὸ στὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ τὴν διοίκηση τῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων.