Ἡ μνήμη αὐτοῦ: 19 Ἰανουαρίου (1 Φεβρουαρίου)
Βιογραφία
Ὁ Ὅσιος Μακάριος γεννήθηκε περί τὸ 300 μ.Χ. στὸ χωριὸ Τζίτζμπερ (σήμερα Σαμπσίρ) στὸ νοτιοδυτικὸ μέρος τοῦ Δέλτα. Κατὰ τὴν καταγωγὴ ἦτο Κόπτης. Στὴν παιδικὴ καὶ νεανικὴ του ἡλικία ἐβόσκησε ποίμνια καὶ ἐσυλλογίζετο καὶ ἐπώλει ἀσβέστη. Ὕστερα ἤρχισε νὰ ζῇ μοναχικὴ ζωὴ σὲ κοντινὸ χωριό. Κατὰ τὸν Ὅσιο Ἰωάννη Κασσιανό, ὁ Μακάριος «δὲν ἐμαθήτευσε τὴν ἀριστοτελικὴν πανοῦργον ρητορείαν». Στὴν ἡλικία τῶν 30 ἐτῶν ἀνεχώρησε στὴν ἔρημο τοῦ Σκήτη. Ἀρχίζοντας τὴν μοναχικὴ πορεία νέος, ὁ Ἅγιος ταχέως ἀνέβη εἰς τὰ ὕψη τῆς πνευματικῆς ζωῆς, λαμβάνοντας τὴν τιμητικὴ προσωνυμία «νεανίσκος-γέρων». Ἡγέρθη ὡς ἱδρυτὴς μοναστικῆς κοινότητας στὴν ἔρημο τῆς Νιτρίας (Αἰγύπτου), ἡ ὁποία διακρίνονταν γιὰ τὴν αὐστηρότητα τοῦ βίου τῶν κατοίκων της. Μετὰ 12 χρόνια, ἱκανοὶ ἀκόλουθοι συγκεντρώθηκαν γύρω του. Μέχρι τὸ 356 μ.Χ. ἡ κοινότητα εἶχε μεγαλώσει περισσότερο. Κατὰ τὸν Ὅσιο Ἰωάννη Κασσιανό, ποὺ ἐπισκέφτηκε τὸν Σκήτη μετὰ τὴν κοίμηση τοῦ Μακαρίου, ὑπῆρχαν 4 κοινότητες, καὶ καθεμία εἶχε τὸν δικό της ἱερέα καὶ ἐκκλησία.
Οἱ Ἀποφθέγματα ἀναφέρουν 2 ἐπισκέψεις τοῦ Μακαρίου πρὸς τὸν Ὅσιο Ἀντώνιο τὸν Μέγαν (330-340 μ.Χ.). Ἴσως κατὰ τὴν συμβουλὴ τοῦ Ὁσίου Ἀντωνίου, ἐχειροτονήθη ἱερέας στὴν ἡλικία τῶν 40 ἐτῶν. Κατὰ τοὺς διωγμοὺς τῶν Ἀρειανῶν τὸ 374 μ.Χ., ἐξεβλήθη ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος Οὐάλεντος καὶ τοῦ Ἀλεξανδρείας ἐπισκόπου Λουκίου γιὰ μερικοὺς μῆνες σὲ νησὶ τοῦ Δέλτα μαζὶ μὲ τὸν Ὅσιο Μακάριο τὸν Ἀλεξανδρέα καὶ ἄλλους μοναχούς. Τὸ 388 μ.Χ., ὁ Ὅσιος Μακάριος ἐπισκέφτηκε τελευταία φορὰ τὴν Νιτρία. Τὸ 391 μ.Χ. ὁ Ἅγιος ἀπεβίωσε στὴν ἡλικία τῶν 90 ἐτῶν.
Οὔτε οἱ συγχρόνοι τοῦ Ὁσίου Μακαρίου, οὔτε μεταγενέστεροι ἀνατολικοὶ συγγραφεῖς μέχρι τὸν Μεσαίωνα, ἀναφέρουν τίποτα γιὰ ὑπαρξὴ συγγραμμάτων του. Ὁ μόνος ἀρχαῖος συγγραφέας ποὺ ἀναφέρει γραπτὸ ἔργο τοῦ Ὁσίου εἶναι ὁ δυτικὸς θεολόγος Γεννάδιος ὁ Μασσαλίας (τέλη 5ου αἰῶνα). Ὁ Γεννάδιος διαβεβαιώνει ὅτι ὁ Μακάριος ἔγραψε «μόνο ἕνα (unam tantum) ἐπιστολικὸν ἔργο», γνωστὸ ὡς «Ἐπιστολὴ πρὸς τοὺς υἱούς».
Τὸ συγγραφικὸ ἔργο «Πνευματικοὶ Λόγοι» ἄρχισε νὰ χρησιμοποιεῖται εὐρεῖα στὴν Ἀνατολὴ μόνο μετὰ τὴν νίκη τῶν ἡσυχαστῶν, στὸν κύκλο τῶν ὁποίων ἀπολάμβαναν μεγάλης ἀξιοπιστίας (π.χ. ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς τὸν 14ο αἰῶνα τὰ παραθέτει ρητὰ ὡς ἔργο τοῦ Ὁσίου Μακαρίου τοῦ Μεγάλου). Οἱ μεταφράσεις αὐτῶν τῶν ὁμιλιῶν ἦταν γνωστὲς στὴν Ῥωσία. Ἀποσπάσματα ἐντάχθηκαν ἀπὸ τὸν Ἅγιο Θεοφάνη τὸν Ἐγκλείστῳ στὴν ρωσικὴ μετάφραση τῆς «Φιλοκαλίας».
Μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Ὁσίου Μακαρίου τοῦ Μεγάλου σχετίζεται στὴν χειρογραφικὴ παράδοση μεγάλος ἀριθμὸς συγγραμμάτων, γνωστῶν ὡς «Μακαριανὸς Κόρπος». Μερικοὶ κριτικῶς προσανατολισμένοι ἐρευνητὲς ἀμφισβητοῦν τὴν πιστοποίηση τοῦ Κόρπου στὸν Μακάριο. Μέχρι τὸν 20ό αἰῶνα, ὁ «Μακαριανὸς Κόρπος» περιελάμβανε 50 «Πνευματικοὺς Λόγους» (ὕστερα γνωστοὺς ὡς «Συλλογὴ Τύπου II»). Στὸν 20ό αἰῶνα βρέθηκαν ἄλλοι 7 «Λόγοι», 64 «Λόγοι καὶ Ἐπιστολαί» («Συλλογὴ Τύπου I») καὶ 28 «Νέες Ὁμιλίες» («Συλλογὴ Τύπου III»). Ὑπάρχει καὶ «Συλλογὴ Τύπου IV» (ἀδημοσίευτη), ποὺ περιλαμβάνει 26 «Λόγους», οἱ ὁποῖοι σχεδὸν ταυτίζονται μὲ τὰ συγγράμματα τῆς «Συλλογῆς Τύπου I». Ἐξαιρετικὴ θέση ἀνάμεσα στὰ συγγράμματα ἔχει ἡ «Ἐπιστολὴ πρὸς τοὺς υἱούς», ποὺ ἔχει ἰδιαίτερα στυλιστικὰ καὶ λεξικὰ χαρακτηριστικά.
Μερικοὶ ἐρευνητές (κυρίως προτεσταντικῆς τάσης) ἐπιχείρησαν νὰ συνδέσουν τὴν θεολογία τοῦ «Μακαριανοῦ Κόρπου» μὲ τὴν αἵρεση τῶν Μεσσαλιανῶν (Εὐχιτῶν), οἱ ὁποῖοι ἀρνούνταν τὴν σωτηριολογικὴ σημασία τῶν ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων, ἀλλὰ καμία πειστική ἀπόδειξη γιὰ αὐτὴ τὴν ὑπόθεση δὲν παρουσιάστηκε.