Ἡμέρας μνήμης: 18 (31) Ἰανουαρίου, 9 (22) Ἰουνίου
Βιογραφία
Ὁ Κύριλλος Ἀλεξανδρείας γεννήθηκε καὶ μεγάλωσε στὴν Ἀλεξάνδρεια, ἀντιπροσωπεύοντας μία διαπρεπῆ ἐπισκοπικὴ δυναστεία. Θείος του ἦταν ὁ Θεόφιλος Ἀλεξανδρείας, μετὰ τὸν ὁποῖον αὐτὸς ἔγινε προεστὼς τὸ 412 μ.Χ.
Εἶχε ἕναν πρωτοπόρο ρόλο στὴν ἀνακάλυψη καὶ καταπολέμηση τῆς αἱρέσεως τοῦ Νεστορίου, ὢν ὁ κύριος δράστης τῆς Γʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου στὴν Ἔφεσο. Ἀνήκουν σ’ αὐτὸν πολυάριθμα πολεμικὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἀντιτίθενται στὴν Νεστοριανικὴ διδασκαλία περὶ τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος πρῶτος διατύπωσε τὴν διδασκαλία περὶ τῆς ἑνότητας τῆς ὑποστάσεως τοῦ Σωτῆρος, τὸ ὁποῖο παρερμηνεύθηκε ἀπὸ τοὺς μελλοντικοὺς μονοφυσίτες ὡς ἔκφραση ἑνότητας τῆς οὐσίας. Ἐπίσης, συνέγραψε ἑρμηνεῖες τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἐξηγήσεις περὶ τῆς Τριάδος, καὶ σειρὰ θεολογικῶν ἐπιστολῶν.
Πέραν τῆς ἐκκλησιαστικῆς του δραστηριότητας, εἶχε μεγάλη ἐπιρροὴ καὶ στὴν κοσμικὴ ἐξουσία τῆς Ἀλεξανδρείας. Γι’ αὐτὸ, τὸ ὄνομά του συνδέθηκε μὲ ἐπεισόδια ἐντάσεων μεταξὺ ἐθνικῶν καὶ χριστιανῶν. Ἀπολάμβανε ἀδιαμφισβήτητη ἀξιοπιστία ἀνάμεσα στὸν λαὸ καὶ τοὺς μοναχοὺς, καὶ μετὰ τὴν κοίμησή του τῇς ἀφιερώθηκε εὐμενὴς μνήμη.
Ὁ Ἅγιος Κύριλλος διοίκησε τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξανδρείας γιὰ 32 χρόνια· πρὸς τὸ τέλος τοῦ πλούσιου ἔργου του, ὁ ποιμνιὸς εἶχε καθαρισθεῖ ἀπὸ τοὺς αἱρετικούς.
Ἐκοιμήθη τὸ 444 μ.Χ., ἀφήνοντας πλούσιο συγγραφικὸ ἔργο. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρονται οἱ Ἑρμηνεῖες στὰ Εὐαγγέλια τοῦ Λουκᾶ καὶ τοῦ Ἰωάννου, οἱ Ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρὸς Κορινθίους καὶ Ἑβραίους, καθὼς καὶ ἡ ἀπολογία ὑπὲρ τοῦ Χριστιανισμοῦ κατὰ τοῦ αὐτοκράτορα Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη (361–363). Ἐξαιρετικὴ σημασία ἔχουν τὰ πέντε βιβλία κατὰ τοῦ Νεστορίου, τὸ ἔργο «Θησαυρὸς» περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος, γραμμένο κατὰ τοῦ Ἀρείου καὶ Εὐνομίου, καὶ δύο δογματικὰ συγγράμματα περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος, ποὺ διακρίνονται γιὰ τὴν ἀκρίβεια τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας περὶ τῆς Ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἔγραψε ἐπίσης ἔργο κατὰ τοῦ ἀνθρωπομορφισμοῦ γιὰ κάποιους Αἰγυπτίους, οἱ ὁποῖοι ἀγνοοῦντας παρέβαλαν τὸν Θεὸ μὲ ἀνθρώπινη μορφή. Ἀνὰμεσα στὰ ἔργα του βρίσκονται καὶ «Ὁμιλίες», μὲ ἰδιαίτερη συγκίνηση καὶ ὠφέλεια τὸ «Λόγο περὶ ἐξόδου ψυχῆς», ποὺ περιλαμβάνεται στὴν σλαβικὴ «Ακολουθίαν Ψαλτηρίου».
Συγγράμματα
Ἐξηγητικὰ ἔργα
Παρόλο ποὺ ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἔπρεπε νὰ γράφῃ πολὺ κατὰ τῶν ἐχθρῶν του, τὸ κύριο μέρος τοῦ ἔργου του ἀποτελεῖται ὄχι ἀπὸ πολεμικὰ, ἀλλὰ ἀπὸ ἐξηγητικὰ συγγράμματα. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἦταν ἐξαίρετος ἑρμηνευτὴς τῆς Γραφῆς, ἀκολουθώντας τὴν ἀλληγορικὴ μέθοδο, πράγμα ποὺ τὸν τοποθετεῖ δίπλα στὸν Ωριγένη καὶ τοὺς ἄλλους Ἀλεξανδρινούς. Ὅμως, ἐν ἀντίθεση μὲ τὸν Ωριγένη, δὲν θεωροῦσε ὅλα τὰ στοιχεῖα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς ἔχοντα πνευματικὴ σημασία. Προσέφερε μικρὴ προσοχὴ στὴν ἱστορικὴ καὶ φιλολογικὴ ἀνάλυση τοῦ κειμένου, ἀλλὰ οἱ ἑρμηνείες του πάντα περιεῖχαν πολεμικὴ κατὰ τῶν αἱρετικῶν.
17 βιβλία «Περὶ Προσκυνήσεως καὶ Λατρείας ἐν Πνεύματι καὶ Ἀληθείᾳ», γραμμένα σὲ μορφὴ διαλόγου μεταξὺ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου καὶ τοῦ Παλλαδίου, παρέχουν ἀλληγορικὴ ἐξήγηση ἐπιλεγμένων χωρίων τῆς Πεντατεύχου, μὴ κατὰ τὴν τάξη ποὺ εὑρίσκονται στὴ Γραφή, ἀλλὰ κατὰ ἐκείνη ποὺ ταιριάζει στὸν συγγραφέα γιὰ νὰ ὑποστηρίξει τὸ κεντρικό του μήνυμα. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἀποδεικνύει ὅτι τὸ γράμμα τοῦ νόμου καταργήθηκε, ἀλλὰ ὄχι τὸ πνεῦμα, καὶ γι’ αὐτὸ οἱ ἑρμηνείες τῶν παλαιοδιαθηκικῶν κειμένων πρέπει νὰ εἶναι ἀλληγορικὲς καὶ ὄχι κυριολεκτικές.
Στὸ 1ο βιβλίο, ὁ Ἅγιος Κύριλλος μιλάει γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν δουλεία τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ διαβόλου.
Στὰ 2ο καὶ 3ο βιβλία, γιὰ τὴν δικαίωση μέσω τοῦ Χριστοῦ.
Στὰ 4ο καὶ 5ο, γιὰ τὴν ἀνθρώπινη βούληση.
Στὰ 6ο-8ο, γιὰ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν πλησίον.
Στὰ 9ο-13ο, γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν ἱερωσύνη.
Στὰ 14ο-16ο, γιὰ τὴν πνευματικὴ λατρεία τῶν χριστιανῶν.
Στὸ 17ο, γιὰ τὰ Ἰουδαϊκὰ ἑορτάματα, ἰδιαίτερα γιὰ τὸ Πάσχα.Τὸ ἔργο γράφτηκε μετὰ τὴν χειροτονία του ὡς ἐπίσκοπος, ἀλλὰ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀντινεστοριανὴ πολεμική (412–429).
13 βιβλία «Δεξιῶν Ἑρμηνειῶν» (Γλαφυρὰ) γράφτηκαν τὴν ἴδια περίοδο καὶ παρέχουν ἐξηγήσεις ἐπιλεγμένων χωρίων τῆς Πεντατεύχου, ἀλλὰ κατὰ τὴν τάξη τῆς Γραφῆς:
Βιβλία 1-7: Γένεσις
Βιβλία 8-10: Ἔξοδος
Βιβλίο 11: Λευϊτικόν
Βιβλίο 12: Ἀριθμοί
Βιβλίο 13: Δευτερονόμιον
Ἡ «Ἑρμηνεία στὸν Προφήτη Ἠσαΐα», πιθανῶς γραμμένη μετὰ τὰ ἔργα περὶ τῆς Πεντατεύχου ἀλλὰ πρὶν τὸ 429, ἀποτελεῖται ἀπὸ πέντε βιβλία. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος προσφέρει «διπλὴ» ἑρμηνεία:
«Ἱστορία» (τὸ κυριολεκτικὸ νόημα)
«Θεωρία» (ἀλληγορικὴ ἐξήγηση).
Ἡ «Ἑρμηνεία στους Δώδεκα Προφήτες» διαιρεῖται σὲ 12 μέρη, καθένα μὲ ἰδιόκτητο προοίμιο. Μετὰ ἕνα εὐρὺ εἰσαγωγικὸ σημείωμα, ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἀναφέρει προγενέστερους ἐξηγητὲς πρὶν ἀπὸ τὴν δικὴ του ἀνάλυση.
Στὶς «Κατένες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης» σώζονται ἀποσπάσματα ἄλλων ἑρμηνειῶν τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου:
Βασιλειῶν
Ψαλμοὶ καὶ ᾨδαί
Παροιμίαι
Ἆσμα Ἀσμάτων
Ἱερεμίας
Ἰεζεκιήλ
Δανιήλ
Ἀποσπάσματα τῆς Ἑρμηνείας στὸν Ἰεζεκιήλ σώζονται σὲ ἀρμενικὸ χειρόγραφο στὴ Bodleian Library τοῦ Ὀξφόρδου. Ὁ Πατριάρχης Φώτιος («Βιβλιοθήκη», № 229) ἀναφέρει σχόλια τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου στους Ψαλμούς. Ἕτερα βιβλικὰ ἔργα του, ποὺ δὲν σώζονται, ἀναφέρονται σὲ ἄλλες πηγές.
Ἀπὸ τὴν «Ἑρμηνεία στὸ Κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο» (γραμμένη μετὰ τὸ 428), σώζονται μόνον λίγα ἀποσπάσματα. Αὐτὴ ἡ ἑρμηνεία ἦταν γνωστὴ στὸν Λεόντιο Βυζάντιο, τὸν Ἐφραὶμ Ἀντιοχείας καὶ τὸν Φακοῦνδο Ἑρμιανό.
Τὸ «Συλλογὴ Ὁμιλιῶν στὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶν» σώζεται σὲ συριακὴ μετάφραση τοῦ 6ου–7ου αἰ., περιλαμβάνοντας 156 ὁμιλίες, ἐνῶ στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα διασώζονται μόνο τρεῖς ὁλόκληρες καὶ μερικὰ ἀποσπάσματα. Οἱ ὁμιλίες περιέχουν ἔντονη ἀντινεστοριανὴ πολεμικὴ, καὶ ἡ ἀναφορά στὰ ἀναθεματισμὰ δείχνει ὅτι ἐγράφησαν περὶ τὸ 430.
Ἀπὸ τὰ 12 βιβλία τῶν Ἑρμηνειῶν στὸ Κατὰ Ἰωάννην, τὰ 10 (1-6, 9-12) σώζονται ὁλοκληρωτικά, ἐνῶ τὰ 7 καὶ 8 μόνον σὲ ἀμφιβόλου γνησιότητας ἀποσπάσματα. Ὁ σχολιασμὸς ἔχει δογματικοπολεμικὸ χαρακτήρα, ὅπως ὁ Ἅγιος Κύριλλος δηλώνει στὴν εἰσαγωγή. Στὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννου βρίσκει ἀποδείξεις τῆς ὁμοουσίου ἑνότητας τοῦ Υἱοῦ μὲ τὸν Πατέρα, ἀντιτίθεται στὶς διδασκαλίες τῶν Ἀρειανῶν καὶ Εὐνομιανῶν, καθὼς καὶ στὴ χριστολογία τῆς Ἀντιοχειακῆς σχολῆς. Ἡ ἀπουσία τοῦ ὀνόματος «Νεστόριος» καὶ τοῦ ὅρου «Θεοτόκος» ὑποδεικνύει ὅτι γράφτηκε πρὶν τὸ 429.
Δογματικοπολεμικὰ καὶ Ἀπολογητικὰ Συγγράμματα
Πρῶιμα δογματικὰ ἔργα κατὰ τῶν Ἀρειανῶν
«Θησαυρὸς περὶ τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου Τριάδος»
Συντέθηκε πιθανῶς στὶς ἀρχὲς τῆς ἐπισκοπῆς τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου (πρὶν τὸ 425). Περιλαμβάνει 35 κεφάλαια, ὅπου ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἀκολουθεῖ τὸν Ἅγιο Ἀθανάσιο, ἐπαναλαμβάνοντας μέρη τοῦ ἔργου του «Κατὰ Ἀρειανῶν» (Βιβλίο Γʹ). Χρησιμοποιεῖ καὶ τὸ σύγγραμμα τοῦ Διδύμου «Κατὰ Εὐνομίου».
«Περὶ τῆς Ἁγίας καὶ Ζωοποιοῦ Τριάδος»Γράφτηκε λίγο μετὰ τὸν «Θησαυρὸ» καὶ εἶναι ἐπεξεργασία αὐτοῦ. Ἀφιερωμένο στὸν «ἀδελφὸ» Νεμέσιο, ἀποτελεῖται ἀπὸ 7 διαλόγους μὲ τὸν φίλο του Ἑρμεία:
6 διάλογοι περὶ τοῦ Υἱοῦ,
1 διάλογος περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἀντινεστοριανὰ Συγγράμματα
«Πέντε Βιβλία κατὰ Νεστορίου» (περὶ 430)
Κριτικὴ ἀνάλυση ὁμιλιῶν τοῦ Νεστορίου (χωρὶς ὄνομα, ἀλλὰ μὲ ἀποσπάσματα).
Βιβλίο Αʹ: Ἀντιτίθεται στὴν ἄρνηση τοῦ Νεστορίου νὰ ὀνομαστὴ ἡ Μαρία Θεοτόκος.
Βιβλία Βʹ-Εʹ: Ἔρευνα στὶς δύο φύσεις τοῦ Χριστοῦ.
«Περὶ τῆς Ὀρθῆς Πίστεως» (430)Τρία ἐπιστολικὰ κείμενα πρὸς τὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο:
Πρὸς Θεοδόσιον Βʹ,
Πρὸς τὶς αὐγούστες (χωρὶς ὀνόματα· Ἰωάννης ὁ Καισαρεὺς ἀναφέρει τὶς ἀδελφὲς Ἀρκαδία καὶ Μαρίνα),
Πρὸς τὶς Πουλχερία καὶ Εὐδοκία (σύζυγος τοῦ Θεοδοσίου).
«Δώδεκα Ἀναθεματισμοὶ κατὰ Νεστορίου» (430)
Ἐκδοθέντα ὡς ἀπόφαση τῆς Συνόδου Ἀλεξανδρείας. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ὑπερασπίστηκε τοὺς Ἀναθεματισμοὺς σὲ τρεῖς ἀπολογίες:
«Ὑπέρλυσις τῶν Δώδεκα Κεφαλαίων» (κατὰ Ἀνδρέου Σαμοσάτου, ποὺ τὸν κατηγοροῦσε γιὰ Ἀπολιναριανισμὸ καὶ Μονοφυσιτισμό).
«Ἐπιστολὴ πρὸς Εὐόπτιον» (ἐπὶσκοπο Πτολεμαΐδος), ἀπάντηση στὸν Θεοδώρητο Κύρου.
«Ἑρμηνεία τῶν Δώδεκα Κεφαλαίων», γραμμένο στὴ φυλακὴ τῆς Ἐφέσου (Αὐγ.–Σεπτ. 431) μετὰ τὴν Γʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο.
«Λόγος Ἀπολογητικὸς πρὸς Θεοδόσιον»
Γράφτηκε μετὰ τὴν ἐπιστροφή του ἀπὸ τὴν Ἔφεσο, ὑπερασπιζόμενος τὶς πρᾶξεις του πριν καὶ κατὰ τὴν Σύνοδο.
Μετασυνοδικὰ Ἔργα
«Σχόλια περὶ τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Μονογενοῦς» (μετὰ τὸ 431)
Ἐξηγεῖ τὰ ὀνόματα Χριστός, Ἐμμανουήλ, Ἰησοῦς καὶ ὑπερασπίζεται τὴν ἑνότητα τῶν φύσεων κατὰ τῶν διδασκαλιῶν περὶ «συγκράσεως» ἢ «συνάφειας».
«Κατὰ Ἀπολιναριστῶν»
Ὁ πλήρης κείμενο σώζεται στὶς λατινικὲς, συριακὲς καὶ ἀρμενικὲς μεταφράσεις· ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ πρωτότυπο σώζονται μόνο μέρη.
«Διάλογος περὶ τοῦ ὅτι Εἷς ἐστιν ὁ Χριστός»
Ἀπορρίπτει τὴν διδασκαλία ὅτι ὁ Λόγος δὲν ἐγένετο σάρξ, ἀλλὰ ἑνώθη μὲ τὸν ἄνθρωπο Ἰησοῦ, χωρὶς νὰ μεταδίδει αὐτῷ τὴν τιμὴ τῆς θεότητος. Ὁ διάλογος, ποὺ ἀναγνωρίστηκε ὡς ἐξελιγμένο καὶ ὕστερο ἔργο, ἐπικαλεῖται τὴν προγενέστερη πολεμικὴ κατὰ Νεστορίου.
Δογματικοπολεμικὰ καὶ Ἀπολογητικὰ Συγγράμματα (συνέχεια)
Ἀντινεστοριανὴ Πολεμική
«Μικρὸς Λόγος κατὰ τῶν μὴ θελόντων ὁμολογεῖν τὴν Ἁγίαν Παρθένον Θεοτόκον»Συνεχίζει τὴν ἀντινεστοριανὴ πολεμική. Ὁ Αὐτοκράτωρ Ἰουστινιανὸς τὸ ἀναφέρει ὡς γνήσιο ἔργο τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου στὸ «Λόγος κατὰ μονοφυσιτῶν» (542 μ.Χ.).
«Κατὰ Διοδώρου καὶ Θεοδώρου» (περὶ 438)Ἀπορρίπτει τὴν διδασκαλία τῶν Διοδώρου Ταρσοῦ καὶ Θεοδώρου Μοψουεστίας (διδασκάλων τοῦ Νεστορίου).
Βιβλίο Αʹ: Κατὰ Διοδώρου,
Βιβλία Βʹ-Γʹ: Κατὰ Θεοδώρου.Σώζονται μόνο ἀποσπάσματα στὴν ἑλληνικὴ καὶ λατινικὴ γλῶσσα.
«Κατὰ Ἀνθρωπομορφιτῶν»Σώζονται μόνον κλάσματα, κυρίως σὲ συριακὴ μετάφραση.
«Κατὰ Συνουσιαστῶν» (κατὰ τῶν ἄκρων Ἀπολιναριστῶν)Γράφτηκε στὸ τέλος τῆς ζωῆς τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου. Ὁ ὅρος «συνουσία» σημαίνει συνύπαρξη δύο φύσεων (κατὰ τὴν αἵρεση). Σώζονται ἀποσπάσματα στὴν ἑλληνικὴ καὶ συριακὴ γλῶσσα.
Ἀπολογητικὰ Συγγράμματα
«Περὶ τῆς Ἁγίας Χριστιανικῆς Θρησκείας κατὰ τοῦ ἀθέου Ἰουλιανοῦ» (433–441)
Μνημειώδες ἔργο γραμμένο μετὰ τὴν συμφιλίωση μὲ τὸν Ἰωάννη Ἀντιοχείας (433), ἀλλὰ πρὶν τὸν θάνατό του (†441), καθὼς φαίνεται ἀπὸ τὴν Ἐπιστολὴ 83 τοῦ μακαρίου Θεοδωρήτου.
Ἀφιερωμένο στὸν Θεοδόσιον Βʹ,
Ἀντιτίθεται στὸ ἔργο τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη «Κατὰ Γαλιλαίων» (363 μ.Χ.).
Δομή τοῦ ἔργου:
Βιβλία 1–10: Ἀνάλυση τοῦ 1ου λόγου τοῦ Ἰουλιανοῦ (σχέσεις Χριστιανισμοῦ, Ἰουδαϊσμοῦ, ἐθνισμοῦ).
Βιβλία 11–20 (σώζονται μόνον ἀποσπάσματα): Ἀντίρρηση στὸ 2ο λόγο.
Ὑποθετικὰ Βιβλία 21–30 (δὲν σώζονται): Ἐπικέντρωση στὸν 3ο λόγο (κατὰ μερικῶν θεωρήσεων, ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἴσως δὲν τὸν ἀνέλυσε πλήρως).
Σημασία: Ὁ Ἅγιος Κύριλλος δείχνει ὅτι ὁ ἐθνικισμὸς ἦταν ἰσχυρὸς καὶ οἱ λόγοι τοῦ Ἰουλιανοῦ εἶχαν διαδοθῆ εὐρύτατα.
Πασχαλιναὶ Ἐπιστολαί
Ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ἀκολουθώντας τοὺς προκατόχους του (Ἀθανάσιον, Πέτρον, Θεόφιλον), ἔγραφε ἐτήσια Πασχαλινὰ ἐπιστολικὰ κείμενα (414–442 μ.Χ.), ὅπου:
Ὅριζε τὴν ἡμέρα τοῦ Πάσχα,
Ἔδινε ἠθικοασκητικὲς ὁδηγίες (νηστεία, προσευχή, ἐλεημοσύνη),
Ἀνέπτυσσε δογματικὰ θέματα.
Ἐπισημότερες Ὁμιλίες:
Ὁμιλία 5, 8, 17, 27: Ἀντίρρηση στὴν Ἀρειανικὴ διδασκαλία (ἀρνούμενη τὴν ἀϊδιότητα τοῦ Υἱοῦ).
Ὁμιλία 12: Διδασκαλία περὶ Τριάδος.
Πολεμικὴ κατὰ Ἰουδαίων καὶ ἐθνικῶν (σὲ πολλὲς ὁμιλίες).
Συνολικά σώζονται 29 Πασχαλινὲς Ἐπιστολές, ποὺ δείχνουν τὴν ποιμαντικὴ μέριμνα καὶ θεολογικὴ ἀκρίβεια τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου. (Πηγή: Quasten, J., Patrology, τόμ. 3, σελ. 129–130)
Ὁμιλίες
Ἀπὸ τοὺς κηρύγματα ποὺ ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἔδωσε κατὰ τὴν ἐπισκοπή του στὴν Ἀλεξάνδρεια, σώζονται μὴ περισσότερες ἀπὸ 22 ὁμιλίες, μερικὲς μόνο σὲ ἀποσπάσματα. Ὁἱ ἐκδότες τὶς ὠνόμασαν «Ἄλλες Ὁμιλίες» (ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς Πασχαλινὲς Ἐπιστολές).
Ὁμιλίες κατὰ τὴν Γʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (Ἔφεσος, 431)
1η Ὁμιλία: Ἐκφωνήθηκε στὴν ἀρχὴ τῆς Συνόδου.
2η Ὁμιλία: Γιὰ τὴν μνήμη τοῦ Ἀποστόλου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου.
5η Ὁμιλία: Μετὰ τὴν κατάκριση τοῦ Νεστορίου.
6η Ὁμιλία: Μετὰ τὴν ῥήξη μὲ τὸν Ἰωάννη Ἀντιοχείας.
7η Ὁμιλία: Πρὶν τὴν σύλληψη τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου.
Ἡ περίφημη 4η Ὁμιλία: «Εἰς τὴν Ἁγίαν Μαρίαν τὴν Θεοτόκον»
Ἐκφωνήθηκε 23–27 Ἰουνίου 431 στὸν Ναὸ τῆς Θεοτόκου στὴν Ἔφεσο.
Ὁ Ἅγιος Κύριλλος τὴν ὀνομάζει:
«Ἄσβεστος λύχνος»,
«Στέφανος τῆς παρθενίας»,
«Σκῆπτρον τῆς Ὀρθοδοξίας»,
«Ἀκατάλυτος ναός»,
«Ἑστία τοῦ Ἀχωρήτου».
Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς φράσεις ἐντάχθηκαν στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο τῆς Θεοτόκου.
Λοιπὲς Ὁμιλίες
3η, 15η, 16η, 20η: Περὶ Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.
10η Ὁμιλία («Περὶ τῆς Μυστικῆς Δείπνου»): Ἀνήκει πιθανῶς στὸν Θεόφιλο Ἀλεξανδρείας.
11η Ὁμιλία: Εἶναι διασκευὴ τῆς 4ης Ὁμιλίας (ἐπεκτάθηκε στὸν 7ο–9ο αἰ.).
13η Ὁμιλία («Εἰς τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων»): Ἀποδίδεται στὸν Εὐλόγιο Ἀλεξανδρείας.
14η Ὁμιλία («Περὶ ἐξόδου ψυχῆς καὶ Δευτέρας Παρουσίας»):
Ἦταν ἐξαιρετικὰ δημοφιλὴς στὸν Μεσαίωνα (περιλαμβανόταν στὴν Σλαβικὴ «Σледованной Псалтири»).
Ἡ γνησιότητά της εἶναι ἀμφισβητήσιμη – ἀναφέρεται ὡς ἔργο τοῦ Θεοφίλου Ἀλεξανδρείας στὰ «Ἀποφθέγματα Πατέρων».
8η Ὁμιλία («Εἰς τὴν Μεταμόρφωση») καὶ 12η Ὁμιλία («Εἰς τὴν Ὑπαπαντή»): Ἀνήκουν στὸ σύνολο τῶν Ὁμιλιῶν στὸ Κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιο.
Ἐπιστολαί
Στὴν Patrologia Graeca (Migne) σώζονται 88 ἐπιστολές, ἀπὸ τὶς ὁποῖες:
17 εἶναι γραμμένες πρὸς τὸν Ἅγιο Κύριλλο (ὄχι ἀπ’ αὐτὸν),
Μερικὲς εἶναι νόθες.
Σημαντικώτερες Ἐπιστολές
Ἐπιστολὴ 4 (2η πρὸς Νεστόριο):
Ἀναγνώστηκε στὶς Γʹ, Δʹ καὶ Εʹ Οἰκουμενικὲς Συνόδους.
Ἐπιστολὴ 17 (3η πρὸς Νεστόριο):
Περιγράφει τὰ πρακτικὰ τῆς Συνόδου Ἀλεξανδρείας (430).
Ἐπιστολὴ 39 (πρὸς Ἰωάννη Ἀντιοχείας):
Ἐκφράζει χαρὰ γιὰ τὴν συμφιλίωση (ἀρχίζει μὲ: «Εὐφραινέσθωσαν οἱ οὐρανοί»).
Αὐτὲς οἱ 3 ἐπιστολὲς ὠνομάστηκαν «Οἰκουμενικαί» λόγω τῆς δογματικῆς σημασίας τους.
Ἐπιστολὴ 76:
Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἀρνείται νὰ συμπεριλάβει τὸ ὄνομα Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου στὰ δίπτυχα.
Ἐπιστολὴ 80 (Ἱπατίας πρὸς Κύριλλο) καὶ 86 (Κυρίλλου πρὸς Λεόντιο Πάπα):
Εἶναι νόθες.
Ἐπικοινωνία Ἀνατολῆς καὶ Δύσης
Ἡ ἀλληλογραφία μὲ τοὺς Πάπες Κελεστῖνο καὶ Σίξτο εἶναι κρίσιμη γιὰ τὶς σχέσεις Ρώμης καὶ Ἀλεξανδρείας.
(Πηγή: Patrologia Graeca, τόμ. 77, Migne)